Een paniekstoornis is een stoornis waarbij je leven gedomineerd wordt door angst. Iemand die last heeft van een paniekstoornis raakt geregeld in paniek. Vaak is het gevolg van een paniekaanval dat je bang wordt voor een volgende paniekaanval, hierdoor ontstaat angst voor de angst. Mensen met een paniekstoornis kunnen daardoor bang worden voor allerlei situaties waarin zij bang zijn een paniekaanval te krijgen.
Wat is een paniekstoornis?
Angst is een aangeboren, instinctmatige reactie die kan optreden tijdens (levens)bedreigende gebeurtenissen. Het zorgt ervoor dat er snel gereageerd kan worden op gevaar. Zo’n angst/paniekreactie staat bekend als de ‘fight-or-flight’ reactie. Het stelt je in staat om direct te vluchten voor gevaar. Bij een paniekstoornis wordt dit mechanisme ook geactiveerd. Hierdoor lijkt het voor de persoon alsof er iets verschrikkelijks gebeurt, zonder dat er sprake is van een gevaarlijke situatie.
Een paniekaanval bestaat uit twee verschillende reacties, een lichamelijke en een geestelijke reactie. Lichamelijke angst kan zich in verschillende symptomen uiten, bijvoorbeeld hartkloppingen, trillen of beven en transpireren. Geestelijke angst geeft symptomen zoals het gevoel van dreiging, een gevoel van onwerkelijkheid of los van jezelf staan, het idee dat je gaat flauwvallen, het verliezen van de controle of gek worden en bang zijn om dood te gaan. Een belangrijk kenmerk van een paniekstoornis is dat je bang wordt voor herhaling van de paniek. Hierdoor ontstaat angst voor de angst, oftewel, bang zijn om weer in paniek te raken. Ongeveer 20% van de Nederlandse bevolking krijgt te maken met een angststoornis, waarvan 3,8% lijdt aan een paniekstoornis. Van de verschillende soorten angststoornissen is de paniekstoornis, met of zonder agorafobie (pleinvrees), het meest voorkomende type angststoornis.
Oorzaken
Mensen denken vaak dat een paniekaanval uit het niets komt, het kan ook lijken alsof het uit het niets komt. Dit is echter niet waar. De paniekaanvallen veroorzaak je namelijk zelf met je eigen gedachten. Misschien wist je dit niet en klinkt het heel gek voor je. De angst hebben we niet altijd zelf gekozen, aan het eerste basislaagje angst kan je soms niks doen. Maar het is aan jou om daar op een juiste manier op te reageren. Jij bepaalt of je het erger maakt en uiteindelijk een paniekaanval krijgt of niet. Dit proces kan heel snel gaan, zelfs in enkele seconden. Het is aan jou om te leren hierop in te spelen.
De oorzaak van de angst ligt dus vaak aan je eigen gedachten. Maar je gedachten gaan vaak zo geautomatiseerd en zo snel, dat je het zelf niet door hebt. Je bepaalt zelf hoe je met je angst om gaat door de gedachten die je hebt. Mensen die last hebben van paniekaanvallen hebben vaak wat-als-gedachten. Wat-als-gedachten gebruik je als je niet weet hoe een situatie gaat verlopen. Voorbeelden van wat-als-gedachten kunnen zijn ‘wat als mensen zien dat ik mij niet goed voel?’, ‘wat als ik flauw val?’ en ‘wat als ik in paniek raak?’ Vaak bedenken mensen met een paniekstoornis ook doemscenario’s in hun hoofd die eventueel zouden kunnen gebeuren. Dit wordt ook wel rampdenken genoemd. Bij rampdenken denk je snel dat de uitkomst van een gebeurtenis voor jou rampzalig is. Je maakt de situatie zo groot in je hoofd, waardoor de situatie veel erger lijkt dan het in werkelijkheid is.
Diagnose
De eerste stap voor mensen met een paniekstoornis is om met de symptomen naar de huisarts te gaan. De huisarts kan je dan doorverwijzen naar een GZ-psycholoog of psychiater. Hierbij wordt er gekeken naar je symptomen, in welke mate deze aanwezig zijn en hoeveel invloed je klachten hebben op je dagelijks leven. Vaak worden daarbij bepaalde vragenlijsten gebruikt.
Behandelingen
De behandeling voor een paniekstoornis bestaat vaak uit cognitieve gedragstherapie. Cognitieve gedragstherapie houdt in dat er gesprekken worden gevoerd met een psycholoog of psychiater waarin je leert om de angstige gedachten te verminderen en om angst te overwinnen. De gesprekken worden gecombineerd met huiswerkoefeningen om blootstelling aan datgene waar je bang voor bent te vergroten. Dit heet ook wel exposure therapie. Een behandeling met cognitieve gedragstherapie duurt meestal een aantal maanden tot een jaar.
Daarnaast zijn er ook nog andere alternatieve methoden die kunnen helpen om van een paniekstoornis af te komen. Een voorbeeld hiervan is mindfulness. Met mindfulness wordt een psychologische staat van bewustzijn bedoelt. Het is een meditatievorm waarmee je bewust oefent om in het hier-en-nu te zijn. Bij mindfulness leer je om met je aandacht in het nu te zijn, zonder dat je je laat afleiden door je eigen gedachten of je gevoelens. Uit onderzoek blijkt dat mindfulness-meditatie je bewustzijn vergroot, zorgt voor meer rust en piekeren vermindert.